Η δικτατορία της ευεξίας

από protagon.gr

*και από τώρα μας κλαιν

και τα ψώνια του ζεν

Οσο ο κόσμος, η κοινωνία, η οικονομία καταρρέουν, εμείς μαθαίνουμε να ζούμε πιο υγιεινά και να αγαπάμε περισσότερο τον εαυτό μας, να «είμαστε καλά» με το στανιό. Διότι έτσι μας λένε: για τα δεινά μας δεν φταίει το σύστημα, φταίμε εμείς, που δεν ξέρουμε να εκτιμάμε τις μικρές χαρές της ζωής

Κιάρα Σουγκανίδου10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2016, 07:38

Στα 40 σου έμεινες άνεργος και, μέσα στο γενικότερο χάλι της χώρας, από πρώην στέλεχος επιχείρησης κατέληξες ανασφάλιστος ντελιβεράς;

Είσαι (ακόμα) υπάλληλος μεγάλης επιχείρησης, απλήρωτος τρεις μήνες, δεν έχεις να πληρώσεις το νοίκι του σπιτιού σου και φοβάσαι ότι θα σου κάνει έξωση ο ιδιοκτήτης;

Τα έσοδά σου μειώθηκαν την τελευταία πενταετία 60% , οι δόσεις στην εφορία και το δάνειο στην τράπεζα σου τρώνε ό,τι βγάζεις κάθε μήνα και σου περισσεύουν ίσα-ίσα 300 ευρώ για να ζήσεις εσύ και η οικογένειά σου; Αντιμετωπίζεις δηλαδή το δίλημμα πληρωμένοι λογαριασμοί ή επιβίωση;

Ολα αυτά σε κάνουν ράκος, σου κόβεται η αναπνοή, περπατάς και σέρνεις τα πόδια σου, ντρέπεσαι για τα χάλια σου; Μάθε λοιπόν πως έχεις χάσει κάτι… Την επαφή με τον εαυτό σου. Την προσοχή στον εαυτό σου. Ο εαυτός σου, σου ζητάει να τον φροντίσεις. Κι εσύ αντί να κάνεις αυτό που πρέπει, κατηγορείς το σύστημα, τον καπιταλισμό, τον νεοφιλελευθερισμό, την Ευρωπαϊκή Ενωση, τις αγορές. Κυνηγάς το δάσος, δηλαδή, και χάνεις το δέντρο και το δέντρο είσαι εσύ. Το δάσος μπορεί να έχει πάρει φωτιά αλλά εσύ πρέπει να φροντίσεις την προσωπική σου ευεξία.

Οταν θα το κάνεις αυτό, θα δεις αμέσως πως θα νιώσεις καλύτερα. Και όταν εσύ νιώσεις καλύτερα, όλα θα σου πάνε καλύτερα – ως εκ θαύματος. Μέχρι τότε, μπορείς να εύχεσαι αν είσαι Ελληνας, ότι θα έχουν αδειάσει και το Μαξίμου ο (παχύς πλέον) Τσίπρας και η (κομψή πλέον) Μπαζιάνα και τότε, ω ναι τότε… θα αγγίξεις τις φτέρνες του θεού, «ολιστικά». Τότε όλα θα είναι ωραία.

Μην πας μακριά, δες γύρω σου πόσοι γνωστοί σου ανακάλυψαν τα τελευταία χρόνια τις χρόνιες δυσανεξίες τους: στη ζάχαρη, στη γλουτένη, στα γαλακτοκομικά, στα σιτηρά… Τώρα τρώνε κινόα, σιρόπι σφενδάμου, χαρουπάλευρο και νιώθουν ανάλαφροι σαν πούπουλα. Γιατί όχι κι εσύ; Οι εξετάσεις στον ολιστικό γιατρό κοστίζουν γύρω στα 500 ευρώ – κάνε αυτό το δώρο στον εαυτό σου και μην τα περιμένεις όλα από τον ΕΟΠΥΥ.

Επίσης, πίνεις αρκετό νερό; Και αν ναι, τι νερό πίνεις; Αυτό από τη βρύση με τα άλατα; Απαράδεκτο! Το facebook βοά για το νέο θαυματουργό νερό από σπαράγγια! Είναι διουρητικό, καθαρίζει τις τοξίνες, αδυνατίζει, χαρίζει ευεξία. Ευεξία!

Αθλείσαι; Όχι; Γιατί δεν δοκιμάζεις τη γιόγκα; Υπάρχουν ορισμένες πολύ ωραίες ασκήσεις που σε κάνουν να χαλαρώνεις και ταυτόχρονα σε δυναμώνουν και σε βοηθούν να διαλογιστείς, να συγκεντρωθείς στην αναπνοή σου. Για παράδειγμα ο «Κάτω σκύλος» και ο «Πάνω σκύλος». Στρετς και αγάπη για τον εαυτό σου. Αυτό χρειάζεσαι.

Οι ασκήσεις αυτές είναι τέλεια δοκιμασμένες στην Ινδία – βοήθησαν στη διατήρηση του ταξικού συστήματος των καστών επί αιώνες. Οι άνθρωποι εκεί είναι πάντα χαμογελαστοί κι ας ξέρουν ότι εφόσον γεννήθηκαν στην κάστα που γεννήθηκαν θα μαζεύουν περιττώματα από τον δρόμο για όλη τους τη ζωή. Γιατί δεν ακολουθείς το παράδειγμά τους για να βρεις επιτέλους κι εσύ την εσωτερική γαλήνη σου;

Η ατζέντα της ευτυχίας

Η εσωτερική γαλήνη, η προσωπική ευτυχία, η πηγαία ευεξία, αυτό είναι το κλειδί για να νιώσεις καλά. Η Coca Cola σου το λέει καθαρά «Choose Happiness». Μάθε τι είναι η ευτυχία και βάλ’την στη ζωή σου. Οι lifestyle μπλόγκερ το διατυμπανίζουν στους εκατοντάδες χιλιάδες ακολούθους τους, ότι η ελευθερία μοιάζει με γυναίκα που κάνει γιόγκα στην παραλία.

Ο λογαριασμός-βίβλος στο Instagram @selflovemantras ποστάρει και ενθουσιάζει τα πλήθη «όσο βαθύτερα αγαπάς τον εαυτό σου, τόσο πλουσιότερος είσαι». Μόνο που μ΄αυτόν τον πλούτο δεν μπορείς να πληρώσεις λογαριασμούς…

Ο δυστυχής σήμερα Ντέιβιντ Κάμερον, λίγους μήνες μετά την εκλογή του το 2010 είχε κάνει τον αγώνα του με την πολιτική «Ατζέντα της ευτυχίας». Αποδεκάτισε μεν το εθνικό σύστημα υγείας, την κοινωνική ασφάλιση και την ανώτερη εκπαίδευση, αλλά συνέδεσε έναν νέο όρο με την κακόηχη «ανεργία»: ψυχολογική διαταραχή.

Οι βρετανοί άνεργοι λάμβαναν ενθαρρυντικά μηνύματα στα κινητά και στους υπολογιστές τους από τα γραφεία κοινωνικής πρόνοιας του στιλ «χαμογέλασε στη ζωή», «η επιτυχία είναι η μόνη επιλογή». Με αυτόν τον τρόπο, κατά τον μοντέρνο νεοφιλελεύθερο βρετανό (πρώην πια) πρωθυπουργό ο μέσος βρετανός πολίτης θα αποκτούσε μια πιο θετική στάση απέναντι στην φτωχοποίησή του και θα ένιωθε καλύτερα. Δεν ένιωσε και ψήφισε Brexit…

Αυτή την «Ατζέντα ευτυχίας», την υιοθετούν πλέον και οι πιο μοντέρνες μεγάλες επιχειρήσεις. Διαβάζω στο βιβλίο με τίτλο «The Wellness Syndrome», των πανεπιστημιακών Καρλ Σέντερστορμ (καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης) και Αντρέ Σπάισερ (καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Σίτι του Λονδίνου): «Η ευεξία έγινε ιδεολογία. Οι εργαζόμενοι χωρίς καμία σύμβαση, στις αποθήκες του Amazon.com, οφείλουν να μην δείχνουν μουτρωμένοι ή ηττοπαθείς. Πρέπει να προβάλουν αυτοπεποίθηση, αισιοδοξία, σαν να ήταν κανονικοί υπάλληλοι».

Δοκιμάστε, εδώ στην Ελλάδα να δουλέψετε οπουδήποτε – χωρίς σύμβαση φυσικά και χωρίς μπλοκ παροχής υπηρεσιών διότι ο μισθός είναι 500 ευρώ και δείτε τι θα σας πει ο εργοδότης: «οι καιροί είναι δύσκολοι, θέλω να εξυπηρετείς με χαρά τον πελάτη, να μην μπαίνει στο μαγαζί και παθαίνει κατάθλιψη». Μα πώς να είσαι χαρούμενος με μια δουλειά του ποδαριού που δεν γνωρίζεις καν αν θα την έχεις τον επόμενο μήνα;

Η ατομική δυσπροσαρμογή

Οι σύγχρονοι κοινωνιολόγοι λένε πως η ιδεολογία της ευεξίας αποτελεί σύμπτωμα μιας ευρείας πολιτικής ασθένειας. Η σκληρές συνθήκες της σημερινής εργασίας αλλά και της ανεργίας, η μαζική ιδιωτικοποίηση των δημόσιων χώρων (τα πάρκα γίνονται mall, οι παραλίες γίνονται beach bar κτλ), η ανασφάλεια για την καθημερινότητα (θα έχω δουλειά τον άλλο μήνα;), η εκμηδένιση κάθε πιθανότητας συλλογικών ενεργειών με σκοπό τη βελτίωση της ζωής (τα συνδικάτα καταργούνται) – όλα αυτά κάνουν το ταξίδι μοναχικό.

Σύμφωνα με τους ειδικούς μελετητές λοιπόν, η μοντέρνα αυτή ιδεολογία της προσωπικής ευεξίας (φρόντισε τον εαυτό σου, φρόντισε να είσαι εσύ καλά) λειτουργεί ενάντια σε κάθε πιθανότητα κοινωνικής αλλαγής με δύο τρόπους:

Μας πείθει πως αν νιώθουμε άρρωστοι, λυπημένοι, εξαντλημένοι, το πρόβλημά μας δεν έχει σχέση με τα οικονομικά – ούτε τα δικά μας ούτε της χώρας. Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση, δεν υπάρχει δομική ανισορροπία, υπάρχει μόνο ατομική δυσπροσαρμογή ενώ αυτό που χρειάζεται είναι η ατομική ανταπόκριση. Μ΄άλλα λόγια αν σε πνίγουν η μιζέρια κι ο θυμός επειδή κουράστηκες πια να παλεύεις για να επιβιώσεις μέσα σε ένα σύστημα που σε απορρίπτει και σε εξοντώνει, το πρόβλημα είναι μόνο δικό σου. Δεν είναι τρελή η κοινωνία, ούτε μπερδεμένη, εσύ είσαι το ένα από τα δύο ή και τα δύο.
Μας αποτρέπει από το να σκεφτούμε συλλογικά, από το να αντιδράσουμε κατά ομάδες ενάντια σε κρίσεις που συνδέονται με τη δουλειά, με τη φτώχεια, με την αδικία. Αντί αυτού του είδους δράσεων, η μοντέρνα ιδεολογία της ευεξίας μας σπρώχνει προς τους οδηγούς αυτοβελτίωσης, τους life coaches και τους ψυχολόγους.

Διαβάζω στο βιβλίο του βρετανού γκουρού για την προσωπική παραγωγικότητα, Μαρκ Φριτς, με τίτλο «The Truth About Getting Things Done»: «Το μεγαλύτερο εμπόδιο στο να κατακτήσεις την ευτυχία που έχεις βάλει σαν στόχο στη ζωή σου δεν είναι ποτέ κανείς άλλος, ούτε οι περιστάσεις που θεωρείς αρνητικές. Είσαι σχεδόν πάντα εσύ». Ο Μαρκ Φριτς είναι περιζήτητος σύμβουλος για την αύξηση της παραγωγικότητας των στελεχών σε μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις ανά τον κόσμο.

Ενας άλλος τέτοιος γκουρού, παλιότερος, ο Δρ Μάξγουελ Μαλτς, συγγραφέας του οδηγού αυτοβελτίωσης «Psycho-Cybernetics» (εκδόσεις Psycho-Cybernetics Foundation, 1960), το οποίο μέχρι το 2000 είχε πουλήσει 30 εκατομμύρια αντίτυπα, γράφει στο βιβλίο του: «Μέσα σου, αυτή τη στιγμή υπάρχει η δύναμη να κάνεις πράγματα που δεν είχες φανταστεί ποτέ. Σ’ αυτή τη δύναμη μπορείς να έχεις πρόσβαση από τη στιγμή που θα αλλάξεις τα πιστεύω σου».

Πράγματι, θα ήταν ωραία να μπορούσαμε να αλλάξουμε τη ζωή μας που καταστρέφεται μέρα με την ημέρα μέσα στην κρίση, την ανεργία, την αφραγκία και την οικονομική ανασφάλεια, επαναλαμβάνοντας μερικές φράσεις-κλειδιά και σημειώνοντας τις επιθυμίες και τα βήματά μας προς την κατάκτησή τους σε μία ατζέντα.

Αλλά όλα αυτά μου θυμίζουν περισσότερο θρησκευτικά θέσφατα του τύπου «κάνε αυτό και θα σωθείς, κάνε αυτό και θα είσαι ασφαλής», παρά ρεαλιστικές λύσεις σε προβλήματα της καθημερινότητας του τύπου «αν δεν πληρωθώ αυτόν τον μήνα στις 20, θα έχω δύο νοίκια καθυστερημένα».

Η θρησκεία εξάλλου βοηθάει, να αποδέχεσαι τη δυστυχία και να μαθαίνεις να ζεις μαζί της, είτε αυτή η δυστυχία είναι κοινωνική είτε ατομική. «Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού» έγραψε στην επιθεώρηση «Γερμανογαλλικά Χρονικά» το 1844 ο Καρλ Μαρξ. Οταν το έγραφε αυτό, στο Παρίσι, το όπιο χρησιμοποιούνταν ευρέως ως παυσίπονο και όχι ως ναρκωτικό που προκαλεί εξάρτηση. Ο Μαρξ αναφερόταν λοιπόν στη θρησκεία, ως μια παρηγοριά για τον φτωχό λαό όταν η δουλειά και η επιβίωση γίνονταν τρομακτικά δύσκολες.

Μη σκέφτεσαι θετικά

Οι σύγχρονοι κοινωνικοί ακτιβιστές λένε πως η φράση «σκέψου θετικά» απλώς σε καταστρέφει. Το ίδιο και η φράση που την ακολουθεί συνήθως «θα βελτιωθούν τα πράγματα». Αυτή η λογική, σε αδρανοποιεί. Σου κλείνει τα μάτια μπροστά στη δυστυχία σου. Και η δυστυχία σου, στον σύγχρονο κόσμο, εν πολλοίς οφείλεται στον τρόπο που λειτουργεί ο νεοφιλελευθερος καπιταλισμός – ο οποίος ευνοεί την παγκόσμια ελίτ, εις βάρος των υπολοίπων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία εν γένει φτωχοποιούνται. Το «σκέψου θετικά» σημαίνει ότι σύντομα, τα πιο αδύναμα κοινωνικά στρώματα θα πληγούν ακόμη περισσότερο.

Αρα η μοναχική διαδικασία του να κατακτήσεις την προσωπική σου ευεξία, του να έρθεις πιο κοντά στον εαυτό σου, του να επικεντρώνεις το ενδιαφέρον σου στην υγιεινή διατροφή και στις δυσανεξίες που σου προκαλούν φουσκώματα, του να τελειοποιείς τις ασκήσεις στρέτσινγκ που χαλαρώνουν τους μυς και σκορπάνε στο σώμα σου ενδορφίνες, δεν θα σου λύσει κανένα πρόβλημα στην πραγματικότητα. Εκτός αν ανήκεις στην μικρή παγκόσμια ελίτ.

Για όλα τα άλλα κοινωνικά στρώματα η μοντέρνα ιδεολογία της προσωπικής ευεξίας, που έχει γίνει πλέον εμμονή είναι ένα απλό υποκατάστατο κοινωνικής ευτυχίας, το οποίο παύει να λειτουργεί καταπραϋντικά αμέσως μόλις πάψεις να το τροφοδοτείς εσύ προσωπικά.

Η Αφροαμερικανίδα ποιήτρια και ακτιβίστρια Οντρε Λόρντε (1934-1992) είχε γράψει το 1988 στη συλλογή δοκιμίων «A Burst of Light / Essays»: «Το να φροντίζεις τον εαυτό σου δεν σημαίνει να περιποιείσαι τον εαυτό σου, σημαίνει να συντηρείς τον εαυτό σου και αυτό είναι πολιτικός αγώνας».

Κι όταν λέμε πολιτικός αγώνας, δεν εννοούμε φυσικά τους πολιτικούς που φωτογραφίζονται με φόρμες γυμναστικής να κάνουν ποδήλατο ή τζόγκινγκ.

Η ζωή στο καπιταλισμό των ημερών μας μοιάζει λίγο με την ερωτική ζωή μας: δείχνει ωραιότερη με τα φίλτρα του Instagram.

Η αργή κατάρρευση των κοινωνικών συμβολαίων είναι το φόντο στη μοντέρνα μανία για σωστή και καθαρή (από λιπαρά, σάκχαρα και γλουτένη) διατροφή, υγιεινή ζωή, προσωπική παραγωγικότητα, βαθιά αγάπη για τον εαυτό μας. Και φυσικά είναι το φόντο στην επιμονή πως, παρά τα εντελώς αντίθετα φαινόμενα, μπορούμε να κατακτήσουμε το νόημα της ευτυχίας αν σκεφτόμαστε θετικά, αν ακολουθήσουμε τη χαρά, αν κάνουμε ασκήσεις στρέτσινγκ.

Ο πλανήτης μπορεί να καίγεται, αλλά όλα δείχνουν διαφορετικά αν τα κοιτάξεις από διαφορετική οπτική γωνία. Σαν όλοι να έχουν βαλθεί ξαφνικά να μας κάνουν να νιώσουμε ότι εξακολουθούμε να ελέγχουμε τη ζωή μας.